Geçtiğimiz ay araştırma sayfamızda mikrofonların algı yapısını, özelliklerini ve seçerken dikkat edilmesi gereken temel bilgileri kaleme alan değerli ses mühendisi örsan Şarman bu ay sizlerle stereo mikrofonlama tekniklerini paylaşıyor.
Tesadüfi (co-incidental) stereo çift
XY kayıt tekniği olarak da bilinen stereo mesafeli çift mikrofonlama tekniğinde 2 adet yönlü mikrofon kullanılır. İki mikrofonun metal ızgara şeklinde olan uçları birbirine teğet olacak şekilde çaprazlama (90-135 derece) yerleştirilir. Şekil 1’de kardioid algı yapısına sahip mikrofon gösterilmiştir. Birinin diyaframı diğerinin üzerine gelecek şekilde pozisyonlanmış olan bu kayıt tekniğinde süperkardioid, hiperkardioid veya bidirectional algı yapısına sahip mikrofonlar da kullanılabilir. Yerleştirilen mikrofonların arasındaki açı ne kadar büyük olursa stereo genişlik de o kadar çok olur. Ancak kaynağa göre düşünüldüğünde açının çok da fazla olması alınan kayıttaki stereo alan etkisinde de orta alanda bir boşluk oluşacaktır.
Yönlü mikrofonlar on axis gelen seslere daha duyarlı, off axis gelen seslere ise değişen ölçülerde daha az duyarlıdırlar. Bu yüzden mikrofonun diyaframı kaynağa doğru tutulduğunda daha yüksek seviyelerde bir sinyal alınır. XY tekniğinde iki adet yönlü mikrofon kullanılır ve bunlar birbirlerine simetrik olarak yerleştirilmişlerdir. Dolayısı ile ortada duran bir kaynak iki mikrofon üzerinde de aynı miktarda algılanır. Bu mikrofonları dinlediğimiz zaman aynı sinyalin iki monitörden de geldiğini duyarız. Birbirinin aynı sinyaller iki monitörden de geldiği zaman hoparlörlerin ortasında “phantom” imaj oluşur. Böylelikle ortadaki enstrümanı ortada duyarız. Bir enstrüman mikrofonların ortasında oluşan algı alanının sağına doğru yerleştirilmişse bu kaynağın sesi sağdaki mikrofondan daha çok algılanacak ve mikrofonun gönderdiği sinyal seviyesi, sağdaki monitörden daha çok duyulacaktır. Böylelikle ortada yer alan kaynakların sesi her iki mikrofondan eşit algılanıp her iki monitörden de eşit üretilirken sağda ve solda yer alan kaynakların sesi o yöne bakan mikrofon tarafından daha çok algılanacak ve o taraftaki monitörden daha çok gelecektir. Sonuçta biz bu sesleri, mikrofonun durduğu yerde dursaydık duyacağımız genişlikte kaydetmiş oluruz.
Bu teknikte enstrümanların pozisyonlarına göre sağ ve sol kanallarda farklı seviyelerde algılanır. Beyin sağdan ve soldan farklı seviyelerde gelen sesleri çözümler ve enstrümanları, stereo alan içerisinde bulundukları gerçek yerlerindeymiş gibi algılar.
Bu mikrofonlama tipinde mikrofonlar birbirine çok yakın olduğu için faz problemleri minimum düzeydedir. Radyo ve televizyon gibi yayının mono olarak dinlenebileceği durumlarda rahatlıklıkla kullanılmaktadır.
özetlersek bu tip mikrofonlamada stereo etki balans farkından elde edilir. Stereo imaj keskindir. Stereo alan dar ile gerçek ses kaynağının olduğu alandaki asıl stereo genişlik arasında ayarlanabilir ve sinyaller monoya çevirmeye müsaittir.
MS Tekniği
Diğer stereo mikrofonlama tekniklerinden farklı olarak bu teknikte aynı mikrofonların kullanımına gerek yoktur. çünkü bu teknikte kullanılan iki mikrofonun amacı ve yapısı birbirinden farklıdır.
Bu teknikte kullanılan mikrofonlardan bir tanesi kardioid diğeri ise bi-directional algı yapısına sahip olmalıdır (diğer yön tiplerinini kullanmak da mümkündür). Yönlü mikrofon, kaynağın merkezine bakarken bi-directional olanın diyaframı ise bir tarafı tam sağa diğer tarafı ise tam sola bakacak şekilde yerleştirilir. Bu teknik için kayıtçıda iki ayrı stereo kanal açılır (ya da 4 tane mono). Birinci ve ikinci kanala kardioid yapıdaki mikrofon kayıt edilir (kanallar sağa ve sola tam olarak panlanır). üçüncü kanala figure-of-eight algı paternine sahip mikrofon kayıt edilir. Dördüncü kanala kayıt edilecek ses ise figure-of-eight yapıdaki mikrofondan gelen sinyal fazı terz çevrilmiş hali olur. üçüncü ve dördüncü kanallarda tam sağ ve tam sol olarak panlanır. Bu teknik uzak bir mikrofonlama tekniğidir ve en az üç metre mesafede kullanılması tavsiye edilir. Ortam seslerini almaya daha müsait olacağından iyi bir kayıt için odanın akustik açıdan düzgün olması gerekebilir.
Orta alan sesleri ile yan alan seslerinin birbirine olan balansını kontrol ederek stereo etki genişletilebilir veya daraltılabilir. MS tekniğinde de sinyal monoya çevrilmeye uygundur ve stereo etki balans farkları ile oluşturulur.
Tesadüfe yakın (near co-incidental) stereo çift
Bu teknik hem XY hem AB tekniğinden prensipler barındırır. Bu teknikte iki mikrofon XY’dekinden farklı yönlere bakacak şekilde ve araları açık olacak şekilde yerleştirilir. Yönlü mikrofonların açılı şekilde yerleştirilmesi, mikrofonların alacağı seslerin seviyelerinde farklılıklara yol açacaktır. Mikrofonların arasının açık olması ise zaman farkı oluşturacak ve daha geniş bir etki sağlanacaktır. Bu şekilde sağdan ve soldan gelen sinyallerin farklı seviyelerde olması ve aralarının açık olmasından dolayı oluşan zaman farkı yardımıyla stereo etki iki farklı prensip ile kayıt edilmiş olunur (hem mikrofonların algıladığı ses şiddeti seviyesi hem de seslerin mikrofonlara varış zamanında oluşan farklar).
Eğer açı veya aradaki mesafe fazla ise dar bir stereo imaj oluşacaktır. Eğer olması gerekenden fazla ise oluşacak stereo imajın ortası boş kalacak ve sağdan veya soldan gelen sesler olduğundan daha fazla sağda veya solda algılanacaktır.
Bu tekniğe örnek olarak ORTF mikrofonlama tekniği örnek gösterilebilir. Bu teknikte iki adet kardioid mikrofon 110 derce açı ve 17 cm mesafe ile birbirlerinden ayrılırlar.
Bu teknikle kayıt edilen seslerin doğru anlaşılabilmesi için kulaklık ile değil hoparlör ile dinlenmesi gerekir.
Stereo mesafeli çift (A/B)
Bu teknikte iki adet yönlü veya omni algı yapısına sahip mikrofon kullanılır. Bu mikrofonlar birbirlerinden 50 ila 300 cm mesafe ile ayrılırlar.
Bu teknikte de neat coincident pair tekniğinde olduğu gibi hem mikrofonlar arası şiddet farkı hem de oluşan zaman farkı ile stereo etki kayıt edilir. Mesafenin fazla olmasından dolayı bazı faz farkı problemleri yaşamak mümkündür. Bu yüzden kayıtın monoya indirgenip dinlenmesi söz konusu olabilecek bir durum varsa XY ya da MS tekniği tercih edilebilir. Bu teknikle yapılan kısa mesafeli bir mikrofonlamada dikkat edilecek bir diğer unsur ise 1’e 3 kuralına bağlı kalmaya çalışmaktır.
Bu kurala göre kaynakla mikrofon arasındaki mesafe ile kaynakla diğer mikrofon arasındaki mesafenin oranı 1’e 3 olmalıdır.
