Bu yazı dizisinin önemli bir bölümüne geldik. Makro fotoğrafçılık! Makro fotoğrafçılıkla ilgili kapsamlı bir kitabım var. Burada elden geldikçe kısa ve öz olarak konuyu ele almaya çalışacağım. İlk yazıda makro fotoğrafçılık ve gerekli araçları, ikinci yazıda da doğada makro fotoğraf çekme tekniklerini anlatacağım.
Çok sevdiğimiz doğaya yakından baktığımızda ortaya çok farklı görüntüler çıkıyor. Makinemize makro objektifi veya yakın çekim aksesuarlarını taktığımızda, inanılmaz fotoğraf imkânları sunan bir dünya ile karşılaşıyoruz.
Makro fotoğrafçılık küçük nesnelerin büyük dünyasını gösterir; izleyenlere bu dünyanın ayrıntılarında zevkli bir gezinti yaptırır. Makro fotoğrafçılığı tercih edenler, sıra dışı bir dünya ile danışmanın ve güzelliklerle buluşmanın hazzını yaşarlar. İlk bakışta görülemeyen detay, doku, renk gibi özellikler makro fotoğrafçılıkta benzersiz ve ödüllendirici sonuçlar verir. Makro fotoğrafa zaman ayıran ve emek harcayanlar, keyfini de çıkarırlar.
Makro Fotoğraf Nedir?
Fotoğrafçılıkta, çok küçük nesnelerin veya ayrıntıların, fiziki boyutlarında veya büyültülerek çekilmiş görüntülerine “makro fotoğraf” diyoruz. Küçük nesneleri ve çok küçük ayrıntıları büyülterek algılayıcı üzerine kaydetmeyi sağlayan fotoğraf çekme sürecine de “makro fotoğrafçılık” deniliyor.
Büyültme esas alınarak yapılan tanımlarda; 1:1 ile 10:1 arasındaki oranlarda gerçekleştirilen büyültmelerle elde edilen fotoğraflara “makro fotoğraf” denilir. Örneğin 30mm boyunda bir çiçeğin algılayıcı üzerindeki görüntüsü de 30mm ise veya 15m büyüklüğündeki bir varlığın algılayıcı üzerindeki görüntüsü 30mm ise bunlar birer makro fotoğraftır. 10:1’den daha fazla büyültmeler için ise “mikro” terimi kullanılıyor. Mikro fotoğraf mikroskop yardımıyla çekilebilir.
Makro fotoğraf yakın mesafeden çekilir; bu nedenle makro için “yakım çekim” de denilmektedir. Oysa yakın çekim ile makro aynı değildir, farklılıkları vardır. Yakın çekim; 1:2 ile 1:10 arasındaki oranlarda (küçültülerek) çekilen fotoğraflar için kullanılmalıdır. Örneğin 40mm boyunda bir nesnenin algılayıcı üzerindeki görüntüsü 20mm ise bu 1:2 / yakın çekim olarak tanımlanır. Ancak doğa fotoğrafçılığında böcek, kelebek, çiçek, kurbağa ve detay gibi yakın çekimleri makro fotoğraf kategorisinde değerlendirmek, genel bir alışkanlık olarak devam etmektedir.
Makro fotoğraf denilince, çoğu kimsenin aklına çiçek-böcek fotoğrafı gelir. Oysa makro fotoğraf, çok geniş konu imkânı veren bir alandır; doğada var olan canlı ve cansız tüm varlıkların ayrıntıları ile küçük varlıkları konu alan bir fotoğraf türüdür. Doğa fotoğrafçıları açısından etrafımızdaki ağaç kabukları, kayalar / taşlar üzerindeki formlar, likenler, su damlaları, yapraklar, çiçekler, böcekler, mantarlar vb. makro fotoğraf için konu olabilir.
Makro Fotoğrafçılıkta Çekim Teknikleri
Makro fotoğraflarda alan derinliği çok sığdır. Özellikle yüksek büyültmelerde alan derinliği son derece hassaslaşır. Bu durum, arka planın flulaşması için iyidir ama keskin fotoğraflar için diyafram ve netleme seçiminde dikkatli ve özenli olmayı gerektirir. Sensör düzleminin fotoğrafı çekilen nesneye paralel olmasına çok dikkat edilmelidir.
Bugünkü imkânlarla -istifleme yöntemiyle- alan derinliği ve netlik sorununu çözümlenebilmektedir. En iyi görüntü kalitesi diyaframın (f/5.6, f/8 gibi) orta değerlerinde elde edilir.
Makro fotoğraflar çekilirken hızlı hareket edilmez. Kadrajın, alan derinliğinin, netliğin / keskinliğin vb. oluşturulmasına çok dikkat edilmelidir. Hareketli böcek fotoğraflarını çekerken çabuk hareket etmek gerekir. Bu çabuklukta fotoğrafın -yukarıda sayılan- özelliklerini yerine getirebilmek için çok uygulama yapmış olmak gerekir.
Makro fotoğrafçılıkta, bazen, çekilen fotoğrafın her yerinin net olması gerekmeyebilir. Bu da netliği sahnenin en can alıcı yeri olmasına dikkat etmeyi gerektirir. Siz siz olun makro fotoğraflarınızda arka planın silik / flu olmasına özen gösterin.
Makro Fotoğrafta Çekim Ölçekleri
Büyültme oranı, nesnenin gerçek boyutu ile algılayıcı üzerindeki görüntü boyutu arasındaki ilişkidir. “Gerçek makro” veya “1:1” olarak tanımlanan büyültme oranı, fotoğrafı çekilen nesnenin fiziki büyüklüğü ile algılayıcı üzerinde oluşan görüntü büyüklüğünün aynı olacağını gösterir. Yahut 2:1 ise görüntünün nesnenin gerçek boyutunun iki katı büyüklüğünde (makro) olacağını gösterir.
1:2 büyültme oranı, görüntünün nesnenin gerçek boyutunun yarısı kadar (yakın çekim) olacağını belirtir. Bunu somut bir örnekle açıklayalım: Boyu 8mm olan bir uğur böceğinin algılayıcı üzerindeki görüntüsünün boyu da 8mm ise, büyültme oranı 1:1’dir. Yani elde edilen görüntü uğur böceğinin gerçek büyüklüğü ile aynıdır.
Aynı uğur böceğinin algılayıcı üzerindeki görüntüsünün boyu 16mm ise, büyültme oranı 2:1 demektir. Yani elde edilen görüntü, uğur böceğinin gerçek büyüklüğünün iki katıdır; dolayısıyla bu da makro bir görüntüdür.
Makro fotoğrafçılıkta makinemizin sensör boyutundan küçük veya sensör boyutuna eşit çok küçük nesneleri doğal boyutunda / birebir veya büyülterek çekmek mümkündür. Daha büyük nesnelerin ise yakın çekim yöntemiyle küçültülmüş görüntüleri elde edilebileceği gibi; ayrıntıları / detayları birebir veya büyültülerek çekilebilir.
Çekim büyüklüğü; nesnenin algılayıcı üzerindeki büyüklüğünün, nesnenin doğal / fiziki büyüklüğüne oranıyla anlatılır. Çekim büyüklüğü = Görüntü büyüklüğü / Nesnenin doğal büyüklüğü olarak formüle edilir.
Makro Fotoğrafçılık Araçları (Ekipman / Donanım)
Belli bir oranda büyültme ve çok yakından çekim yapmayı gerektiren makro fotoğraf çekimi, özel olarak tasarlanmış araçlarla gerçekleştirilebilir. İyi bir makro fotoğraf için kaliteli araçlara sahip olmak gerekir. Makro çekim araçlarını, makineden başlayarak, tanımaya çalışalım.
Makine
Makro fotoğrafçılıkta kullanılacak makinenin -amacımız gerçekten makro çekmek ise- SLR olması; yani objektifinin değiştirilebilmesi, manuel pozlama modunun olması, pozlama telafisi yapılabilmesi, alan derinliğini izleme imkânı vermesi, aynasının kaldırılabilmesi, en az 1/125 flaş senkronizasyon değerinin olması, tasarımının ergonomik olması, diyafram ve örtücü ayarlarının istenilen değerlerde yapılabilmesi gibi özelliklerinin bulunması gerekir.
İyi bir makro fotoğraf çekebilmek, makineyi tanımak ve kullanım becerisine vakıf olmakla sağlanır. Bunun için de makinenin kullanım kitapçığı fotoğraf çantasında taşınmalı, çok dikkatli ve sürekli incelenmeli, tüm özellikleri denenmelidir.
Kullanım kılavuzları, makine ayarlarının hangi durumlarda ne kadar yapılacağını değil, nasıl yapılacağını anlatır. Bu nedenle kitapçıktaki örnek ve açıklamalara göre denemeler yapılması, unutma halinde veya pekiştirmek için bu denemelerin sık sık tekrar edilmesi ile makine üzerindeki düğmelerin ne işe yaradıkları ve nasıl kullanılacakları öğrenilip, hızlı kullanım becerilerinin kazanılması gerekir.
Makro Objektif
Makro çekim için kullanılabilecek araçlarının en mükemmelidir. Genel olarak 50mm, 100mm ve 200mm odak değeri (odak uzaklıkları) olan makro objektifler vardır. Bunların yanında 55mm, 90mm, 105mm, 150mm ve 180mm gibi makro objektifler de üretilmektedir.
50 ve 100mm odak uzaklıklı makro objektifler 1:1 büyültme yapar. Ancak bazı markaların 50 ve 55mm objektifleri 1:2 büyültme yaparlar. Bunlara uzatma tüpü takılarak 1:1 büyültme elde edilebilir. Aynı şekilde, 100mm makro objektife de uzatma tüpü takılarak 2:1 vb. büyültmeler elde edilebilir.
Bazı üretici firmalar -pazarlama amacıyla- aslında makro olmayan, ancak yakın çekim yapılabilen objektiflerin üzerine “macro” kelimesini yazarlar. Objektif satın alırken buna dikkat edilmeli, “gerçek makro” da denilen, 1:1 ve üzerinde büyültme yapabilen objektifler alınmalıdır.
Odak uzaklıkları farklı olan makro objektiflerin, en yakın çekim mesafeleri de farklıdır. Örneğin 50mm makro objektifin 1:1 büyültme için, en yakın çekim mesafesi 24 cm’dir. 100mm makro objektifte ise 1:1 büyültme 31 cm’de elde edilir. 150, 180 ve 200mm makro objektiflerde bu mesafe daha fazladır.
Otomatik Uzatma Tüpü
Uzatma tüpleri; optik eleman içermeyen yani içerisinde mercek bulunmayan, objektifle makine arasına takılan, sabit boylu halkalardır. Objektif ile algılayıcı arasındaki uzaklığı (görüntü uzaklığı) boyu kadar artırarak, daha yakından netleme yapılmasına ve daha fazla büyültme elde edilmesine yarar.
Aynı objektifte farklı uzatma tüpleriyle farklı büyüklükler elde edilir; tüpün kalınlığı / boyu arttıkça büyültme etkisi de artar. Uzatma tüpüyle ne kadar büyültme elde edileceği, tüpün mm cinsinden kalınlığının, objektifin odak uzaklığına bölünmesi ile bulunur.
Büyültme = Tüpün kalınlığı (boyu) / objektifin odak uzaklığı şeklinde formüle edilir.
Uzatma tüplerine benzeyen ve ayni işlemleri yapan, deriden yapılmış körük denilen araçlar da vardır. Boyu istenilen uzunluğa ayarlanabilir olmaları en büyük avantajlarıdır. Kullanımı ve makinede taşınması zaman alıcı oluşu dezavantajıdır.
Yakınlaştırıcı Mercekler
Objektifin önüne filtre gibi takılarak kullanılırlar. İnce kenarlı mercekler, cam veya plastik malzemeden üretilirler. Camdan üretilenleri daha kalitelidir. “Diyoptri” denilen büyültme ölçüleri (büyültme katsayıları) +1, +2, +3, +4 olarak kenarlarında yazılıdır. Her değer, kendinden bir önceki değere göre iki kat daha fazla büyültür. Dolayısıyla her değer, kendinden bir sonraki değerin yarısı kadar büyültür.
Objektifi Ters Çevirme
Netleme mesafesi 43cm olan 50mm’lik bir objektif ters çevrilerek makineye (özel bir aparatla) takıldığında, netleme mesafesi 8cm’ye iner. Böylece bu objektif makro çekecek hale gelir. Daha geniş açılı (35, 24, 20mm gibi) objektifler de ters çevrilerek makro çekimler için kullanılır. Bu yöntemi tele objektiflerle uygulayarak sonuç alınamaz.
Ters çevrilen objektifin odak uzunluğu ne kadar kısa ise ters çevrilince o kadar büyük görüntü verir. Yani ters çevirme halkası ile makineye takılan geniş açılı objektiflerin büyültmesi, öbür objektiflere nazaran daha fazladır.
Agrandizör Objektifi
İşlev ve görünüm olarak öbür objektiflerden farklıdırlar. Netleme halkası, zum gibi özellikleri olmadığından, tasarımları küçük ve sadedirler. Üzerinde sadece diyafram ayar halkası vardır. Uzatma tüpü / körükle kullanıldığı için tüp / körük uzunluğuna göre, büyültme miktarları değişir. Yaklaşık 5cm ile 15cm arasındaki mesafelerden çekim yapabilirler. Netleme ileri geri hareket edilerek yapılır.
Makro Fotoğraf Yardımcı Malzemeleri
Makro fotoğrafçılıkta, çekim aşamasında karşılaşılabilecek sorunları ve olumsuzlukları gidermek veya daha iyi / kaliteli fotoğraflar elde etmek anacıyla bazı yardımcı malzemeler de kullanılır. Bu malzemelerin bazıları şunlardır:
Tripod
Makro fotoğraf, istenilen büyüklüğün ve gerekli alan derinliğinin elde edilmesi tekniğidir. Bu teknikte, daha fazla ışığa ve daha fazla pozlama süresine ihtiyaç duyulmaktadır. Konuya çok yaklaşılarak çekim yapıldığından, alan derinliği azalır; alan derinliğini artırmak için kısık diyaframla çekim yapmak gerekir. Bu da çekimin süresinin uzaması yani düşük enstantane ile çekim yapılması demektir.
Tüm bunlar, elde çekim ve çekim esnasında / deklanşöre basma anında, makinenin hareket etmemesini sağlayabilmek için, tripod kullanılmasını zorunlu hale getirir. Tripod, ayakları yere oturacak şekilde tam açılmalı veya kısa boylu / küçük olmalıdır.
Netleme Kızağı
Fotoğraf Makinesi ile tripod arasına takılan bir aparattır. Makinenin ileri geri veya sağa sola hareket ettirilmesine imkân verirler. Alan derinliğinin önemli bir sorun olduğu makro fotoğrafçılıkta, netliğin milimetrik oynamalarla kaybedilmesi çok kolaydır. Özellikle objektifi ters çevirerek çekim yapıyorsa fotoğrafçının işi daha da zordur.
Netleme kızağı kullanılarak, -tripodu hareket ettirmeden- milimetrik adımlarla makineyi istenilen yöne hareket ettirerek hassas netleme yapmak mümkün olur. Böylece alan derinliği sorunu çözülebilir. Kullanılması zaman alıcıdır, sabır gerektirir.
Flaş
Gün ışığının bulunmadığı veya yeterli olmadığı yer ve zamanlarda veya gün ışığını dengelemek için tasarlanmış yapay ışık kaynağıdır. Flaşın nerede, ne zaman, hangi hallerde, nasıl kullanılacağını bilmek / öğrenmek ve kullanma becerisine sahip olmak gerekir.
Halka flaş, ışık tüpleri daire şeklinde olan ve objektifin önüne takılarak kullanılan bir aydınlatma aracıdır. Daha çok belge amaçlı çekimlerde (belgelenmeye / tanıtılmaya çalışılan objeyi ayrıntıları ile görüntülemek için) kullanılır.
Objektifin iki yanına takılan ve ışık tüplerinin yönü ayarlanabilen flaşlar daha iyi sonuç verir. Uygulamada birden fazla flaş kullanarak, dışarıdan değişik flaşlarla / ışıklarla konunun farklı açılardan aydınlatılması iyi sonuç verir. Flaş ışığının yoğunluğunu, sert etkisini vb. olumsuzluklarını azaltmak için flaşın önüne difüzer görevi yapacak malzemeler koymak gerekir.
Diğer
Bunlar dışında; yansıtıcı reflektör, ışık yayıcı, rüzgar engelleyici, fasulye torbası, karton yansıtıcı, damlalık, küçük ayna, bant, klip, kelepçe, paket lastiği, bir miktar ince ip vb. malzemeler bulundurmakta da yarar vardır. Fotoğrafçı bulunduğu yere ve o andaki imkânlarına göre çözümler üretebilir. Örneğin çantasından, montundan, ceketinden veya arkadaşından yararlanarak rüzgârı engelleyebilir.
Hazırlayan: Hasan Atabaş (hasanatabas99@hotmail.com)