Tarlabaşı “Ayıp Şehir” 

İstanbul’un göbeği diyebileceğimiz bir yer Tarlabaşı… Taksim’den Tünel’e doğru uzanan o piyasa caddesi Beyoğlu’nun hemen bir paralel sokak sonrasında iklimin değiştiği, kimine göre çok tehlikeli, kimine göre ise aykırı bir semt. Yıllardır süren bir kentsel dönüşüm projesiyle binalar yenileniyor ve bu bölgenin çehresi değiştirilmeye çalışıyor. Foto muhabiri Ali Öz, daha önce “dönüştürülen” Sulukule ve Fikirtepe gibi örneklerden yola çıkarak, yaklaşık iki yıl boyunca burada çalışıyor ve binlerce fotoğraf çekiyor. İçinde barındırdığı “aykırı” insanları bizlerle tanıştırıyor, hikayelerini paylaşıyor. Karşı Sanat’ın kurucusu Feyyaz Yaman’ın sunuşuyla karşınızda Tarlabaşı “Ayıp Şehir”…

İstanbul kendi depremini beklemiyor. İstanbul kendi depremini, tsunamisini yaşıyor. Zemini sıvılaştı; Sulukule, Fikirtepe, Başıbüyük, Tarlabaşı, Taksim obrukları ayağımızın altından halı çekilircesine kayıyor. Kara delik teorileri gibi, maddenin negatif-karşı maddeye dönüşünü izliyoruz. Maddenin fiziksel değişimi, gerçek ama algılanması metafizik bir paradoks. Daha doğrusu maddenin, sinir uçları, nöronlardan ve kimyasal-elektriksel aktarımlardan geçerek algılanıp beyin hücrelerindeki yansıması ve ilişkilendirilmesi süreçleri, dolayımlı hale getirildiği zaman ilk karşılaşma krize dönüşüyor.  

Benzer İçerik: Fransa’da Nasıl “Fotoğrafçı” Oldum?

Katı olan buharlaşıyor ama buharı ilk algılamamızda bunu bir fizik olayı olarak değil metafizik, mistik bir açıklamayla kabul edilebilir hale getiren bir biyo yapımız var. Aslında maddenin dönüşümüne paralel, “bildiğimiz dünyanın” dönüşümünü eşzamanlı yaşıyoruz. “Bilme” sürecini kendi doğallığı içinde veya eğitim-öğrenme sosyalliği içinde geliştirme donanımına sahip olabilse, her organizma bu diyalektik dönüşümü sıkıntısız içselleştirebilir. Çocuk beden ateşle ilk karşılaştığında yanma duygusunu önce yanarak yaşamak durumunda değildir. Ama iş radyoaktif virütik, vs. gibi görünmez -yani bildiğimizin dışında bir kodda başımıza gelince iş karmaşık ve dolayımlı hale geliyor. Böylece, kavranması “yakıcı” oluyor. 

Yersiz Yurtsuz

Geçen yüzyılın algı bozan unsuru, Marks’ın söylediği gibi işçi sınıfının “bir hayalet” gibi dolaşan ruhuydu. Şimdi üzerimize çöken ise Adam Smith’in yeniden hortlamış “Görünmez Eli”.

Paranın, neoliberal dünya üzerinde uzanan o soyut varlığı, bildiğimiz dünyayı parçalıyor, bozuyor, yeniden kuruyor. Bu senaryoya yani Marslıların gelişine Hollywood filmleriyle alıştırılmıştık, oysa kavrayamadığımız mavi ekrandaki sanallığın maddi hayattaki yansımasını işaret ettiği gerçeklik hayaliydi. Onu da “yanınca” algılıyoruz. “Yersiz yurtsuz” akışkan sermaye küremizi sarıyor, şehirlerimize giriyor. Paris- Hausmann 1860 modeli yakıp yıkıyor, malların girmesi, hammadde ve işlenmiş ürünlerin (metanın) çıkışı, limanlara ve başka merkezlere gidişi için her türlü kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı teknoloji işleme sokuluyor.

Metro ise metro, havaalanı ise daha büyüğü, hızlı tren, yollar, arabalar, telefonlar, bilgisayarlar ışın hızına dönüştürülüyor. Para metaya, meta paraya dönüşüyor. AVM’lerde raflar, vitrinler dolup boşalıyor. Alışveriş sepetleri büyüyor, görünmeyen el, el çabukluğuyla cebimizdekini kredi borcu ile yarınımızı çalıyor, yok ediyor. İnsanlar yanıyor, ölüyor, intihar ediyor, cinnet geçirip öldürüyor. Ama maddenin fizik hali devam ediyor. Para bir yerde birikiyor, yükseliyor. Kristal kulelerin arkasında yeni organizmalar oluşuyor.

Duvar

Sonuç net, önceden algılayamazsak yaşayarak öğreniriz. Ateş yakar; ister buzdan, ister lazerden, ister çelikten olsun, bıçak keser.

Aradaki ilişki net. İlişki–sel değil. Biyo organizmanın yaşadığı “ölme” hali, dil oyunları (sanat ve retorik, siyaset) ile istediği algı–kavrama bozukluğunu yaratsın. Ne yaparsa yapsın sonuç: Var mısın? Yok musun? yarışması. Bu anlamıyla bedenin “yersiz yurtsuz kalması” sınırın, duvarın, varlıkla – ölüm çizgisi gibi net hali. Tarihsel, maddi ve bedensel bir gerçeklik.

Bu duvar, Berlin’de yıkılan “demir perde” değil. Gazze’de, her metropolde, mahallede, her gün kurulan, beton, sunta inşaat, perde beton utanç duvarı. Kurtarılmış sitelerin güvenlik, insanların iletişimsizlik ,korku, yıkım duvarı. Ali Öz, bize bu duvarın arkasını gösteriyor. Kapısını kırıyor, derisinin altından hücrelerine giriyor. “Yaşayan” varlığın etine, kanına, soluğuna, sesine, tenine dokunuyor. Yaşama tutunuşunu, organizmanın her şeye rağmen yaşama tutkusunu bize hissettiriyor.

Kadrajları İnsan Kokar

70’li yıllardan beri, her yıkımın, her sosyal çatışmanın, hakikatin her haykırışının yanında karşılaştığınız bir şahittir, Ali Öz. Her olayın sıcaklığından objektifi buğulanmıştır. Kadrajları insan kokar. Detayın değil çelişkilerin arayıcısıdır. Risk alır, sorumluluk taşır. Hiçbir önyargıya taviz vermez. Belgeselciliğin, haber fotoğrafçılığının sanatını yapar. Tarafsız değil objektiftir. Satışa gelmez. Yakaladığı konuyu, önce hakikatini taşıyabileceği noktadan tartar, estetize etmez. İnsan odaklıdır. Unutulmuş değil, gösterilmeyenin peşinde koşar. Adalet arayışının navigasyonudur. Tatmin oluncaya kadar delil arar. Asla bir flanör değildir. Onun için üçüncü göz tanrısaldır. Hakikat adına alır, adalet adına dağıtır. Ya sokakta, ya da internet başında. Çekerken hak arar, paylaşırken değil. Sanat satmaz.

Kurmaca dünyanın dil oyunlarını yapay duvar estetiğini delip geçiyor. Ali’nin çektiği çizgi, Beyoğlu aksındaki hastane kılıklı ölüm kalım estetik polikliniklerinin beyaz duvarları ile Tarlabaşı’nın ölüme  rağmen yaşam kokan rengarenk kirli paslı ama hakiki dünyası arasındaki fark kadar kesin ve gerçek. Burada yalan bile hakiki. Burada Kürt, Arap, Çingene, ülkücü, devrimci, Süryani, Alevi, Ortodoks, Müslüman, Sudanlı, Nijeryalı, İngiliz, polis, hırsız, katil, kedi , köpek, horoz, “orospu”, “ibne” hepsi hakiki.

Herkes Metin Kaçan, herkes Küçük İskender…

Ali’nin Tarlabaşı’nda her sabah doğulur, her gün işe gidilir, her akşam rakı sofrası kurulur, her gece ölünür. Burası Mumbai’de  gece kondular, Rio’da Slamlar, Meksika’da 21 gramlar. Chiepaz’da Marcos’lar, tüm dünyanın lanetlileri burada, gecelerimizin kabusu, grevlerimizin işçileri burada. Gecenizde klarnet çalan, sigaranızı arabanıza getiren, masanızda göbek atan, çöpünüzü toplayan biziz. Yok edemezsiniz, söküp atamazsınız, gölgeniz, bilinçaltınız biziz, 1 Mayıs’ta, Newroz’da hep buradayız. Dövüş kulübünde buluştuğunuz öteki benliğiniz, alter egonuz, sürdürülebilir “organik” insanlığınızız biz.

Bazen midye dolma, kokoreç, bazen bıçak, bazen de hakikat yersiniz. Korkmayın Ali’nin insanlarına dokunun, ilişkiniz, sanatınız, estetiğiniz gelişir. (bir şartla sel-sal eki yok) 

Ali Öz kimdir? 

Fotoğrafa 1979 yılında elindeki kısıtlı para ile edindiği bir makine ve bir agrandizör  ile başlıyor. Ali Öz, Ankara Siyasal Bilgiler Basın Yayın Yüksek Okulu Radyo Televizyon Bölümü mezunudur. Onu bütün toplumsal eylemlerde, yürüyüşlerde fotoğraf için uygun gördüğü, en iyi açı için seçtiği uygunsuz bir yerde görmüşsünüzdür. Ya yürüyüşü objektife sığdırmak için kürsüye tırmanmıştır, ya bir duvarın tepesindedir. Ve parmağı deklanşörün üstünde, yüzünde incecik bir gülüş… Konuşmayı pek sevmez. Söylemek istediklerini, öfkesini, acısını, sevincini fotoğraflarında, dialarında okursunuz. Fotoğraf onun için “en yakın iletişim aracıdır” çünkü. Bu konudaki düşüncelerini yıllar önce yapılan bir söyleşide şöyle özetlemişti: 

“İnsan açlığa katlanabiliyor ama sevgisizliğe, tutkusuzluğa ve amaçsızlığa katlanamıyor. Benim de insan sevgimin odaklandığı en dolaysız ve en somut bir sesleniş aracı oldu fotoğraf sanatı.” 

Gençlik yıllarında sosyal politika alanında çalışmış, kooperatifler ve sendikalarda geçirmiştir. Yıllar kendine özgü görüşlerinin oluşmasında etkin olan Ali Öz, uzun süredir basın fotoğrafçılığına gönül vermiş durumda. “Politik belgesel” diye adlandırdığı türde fotoğraf çekmeyi bir misyon (görev, amaç) edinen Ali Öz’ün  Türkiye coğrafyası dışında çektiği fotoğrafları da var. Asya, Avrupa, Afrika ve Amerika ülkelerinde çektiği bu fotoğrafların konusu “çalışan insan, üreten insan, çaresiz insan.”  Ali Öz bu tutumunu “İnsan sever ve sevdikleri için savaşım verir” sözleri ile açıklıyor. 

Yurtiçi ve yurtdışında pek çok sergi açan ve dia gösterisi yapan Ali Öz, fotoğraflarıyla sayısız ödül ve mansiyon aldı. Sırasıyla Nokta, Güneş, Milliyet, Cumhuriyet, Aktüel, Tempo ve NTV, MAG ve Birgün’de  çalışmış olan Ali Öz halen  serbest foto muhabirliği yapmaktadır.