Daha önce bir yazımızda gökyüzü manzaralarından söz etmiştik. Ancak bazı özellikler arz eden gökyüzü olaylarının fotoğraflanmasına değinmemiştik. Onları da bu yazımızda ele alıyoruz.
Şimşek ve Yıldırım
Şimşek ve yıldırım fotoğrafları da ilginç gökyüzü manzaralarındandır. Ancak şimşeğin ve yıldırımın yakalanması ve çekilmesi oldukça zahmetli bir iştir. Buna rağmen her doğa fotoğrafçısının güzel bir şimşek ve yıldırım fotoğrafı çekme isteği vardır.
Şimşek, genellikle sağanak yağış ve gök gürültüsünün bir arada yaşandığı ilkbahar ve yaz aylarında oluşur. Ülkemizde Karadeniz bölgesi, çok yeşil alana sahip olması ve bol yağmur alması nedeniyle şimşekleri, yıldırımları ve gök gürültüleri ile ünlüdür. Bunu Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri izlemektedir.
Şimşek veya yıldırım fotoğrafı, çekime hazır fotoğraf makinesi ile tetikte beklemekle elde edilmez. Çünkü şimşek ve yıldırım fotoğrafı çekmek, aslında bir uzun pozlama yöntemidir. Bunun için de şu iki yöntemden biri uygulanır:
1. Makinenin (SLR) 30 saniyeye kadar pozlama yapma özelliğinden yararlanma
Makine manuel moda getirilir ve tripoda yerleştirilir; gökyüzü izlenerek şimşeklerin çaktığı yer ve çakma sıklığı yaklaşık olarak belirlenir. Örtücü hızı bu süreye göre (30 saniyeye kadar, örneğin 7, 12, 15, 20, 30 saniye) ayarlanır,100, 200 gibi düşük bir ISO değeri seçilir ve f değeri mümkün olduğunca (f/13, f/16 gibi) büyütülür. Odaklama / netleme elle ve sonsuza yapılır.
Gerekli ayarlamalar tamamlandıktan sonra çerçeve oluşturulur. Çerçeveye sadece şimşek görüntüsü alınabilir; ama öne biraz kara parçası, deniz, orman veya bir ağaç vb. koymak o andaki meteorolojik olayın anlaşılmasını kolaylaştırdığı gibi fotoğrafı da daha etkileyici hale getirir. Bunu sağlamak için geniş açı objektif kullanılması önerilir. Kompozisyona son şekli verildikten sonra deklanşöre basılır ve şimşeğin çakması beklenir. Bu sürede şimşek çakmazsa yeniden deklanşöre basılır.
2. Makinenin (SLR) “bulb” modunu kullanma
Bu yöntem daha çok gece çekimlerinde kullanılmakla birlikte her zaman kullanılabilir. Ancak şimşeğin çakma sıklığının 30 saniyeden fazla olduğu zamanlarda mutlaka başvurulması gereken bir yöntemdir. Bu yöntemi uygularken yukarıda belirtilen diyafram ve ISO değerleri (pozlama değerleri) ile netleme noktası aynen uygulanır. Deklanşör kablosu yardımı ile deklanşöre basılarak deklanşör kilitlenir ve şimşek çakana kadar beklenir, şimşek çakınca çekim sonlandırılır. Veya birinci şimşekte çekim sonlandırılmaz, ikinci şimşeğin çakması da beklenerek iki şimşek çakması aynı kareye pozlanabilir.
Yukarıda örnek olarak verilen ayarları, çekimin gece veya gündüz yapılmasına göre ve tecrübe ile farklı değerlerde belirlemek yararlı olacaktır. Gündüz çekimlerinde ND filtrenin özelliklerinden yararlanılmalıdır. Şimşek fotoğrafı çekerken çoğu kere değişik nedenlerle çekimler kaçırılabilir. Sabırlı olmak ve tekrar tekrar denemekten bıkmamak gerekir.
Not: Yıldırım düşmesi riski olan yerlerde çekim yaparken tedbirli olmak ve gerekli güvenlik önlemlerini almak gerekir.
Gün Doğumu ve Gün Batımı
Gün doğumu ve gün batımı fotoğrafları fotoğraf meraklılarının en popüler konularındandır. Çünkü gün doğumu ve gün batımı mükemmel ışığın, şekiller ve renklerle birleşiminin en etkili olduğu zamanlardır. Etkileyici renk geçişleri, sıradan manzaraları bile büyüleyici bir görüntüye dönüştürür. Gün batımları, her günün sonunda tekrarlanmalarına rağmen, hepsi ayrı bir güzel oluyor. Fotoğrafçılar da bıkmadan, usanmadan gün batımlarını çekmeye devam ediyorlar.
Sabahın erken saatlerinde ilk ışık, yaklaşık olarak, güneşin doğuşundan yarım saat önce belirir; gün batımında da renkler güneşin batışına yarım saat kala ortaya çıkmaya başlar. Bu nedenle gün doğumu ve gün batımı fotoğrafı çekebilmek için, güneşin doğmasından / batmasından 1 saat önce çekim yapılacak yere gidilerek hazırlıklar yapılmalı; renkler belirmeye başlayınca da çekime başlanmalıdır.
Gün doğumu veya gün batımı fotoğrafı çekerken ışık ölçümünü doğrudan güneşin üzerinden yapmak makinenin pozometresini yanıltabilir. Bu nedenle ışık ölçümü, ya güneşin yanındaki ikinci halkadan ya da güneşin yaklaşık 45 dereceye kadar sağındaki veya solundaki bir yerden merkez ağırlıklı veya noktasal ölçüm sistemini kullanarak yapılmalıdır. Ayrıca renkleri orijinal / doğal haliyle görüntüleyebilmek için beyaz ayarını “gün ışığı”na ayarlamak gerekir.
Objektif seçimi fotoğrafçının yakalamak istediği görüntünün şekline göre değişir. Eğer, içinde güneşin de küçük bir öğe olarak yer aldığı geniş ve renkli bir gökyüzü manzarası isteniyorsa geniş açılı bir objektif tercih edilir. Bunun aksine, büyükçe bir güneş ve/veya önünde herhangi bir öğenin siluet olarak yer alması isteniyorsa uygun bir tele / zoom objektif tercih etmek daha doğru olur.
Sabahın erken / akşamın geç saatlerinde (güneş doğmadan önce, güneş battıktan sonra) ışık gökyüzünden yansıdığı için güçlü olur; fakat yumuşak, gölgesiz ve hoş bir görünümdedir. Gün doğumu ve gün batımında arzu edilen ışığı ve görünümü bulmak mevsime ve hava durumuna bağlıdır.
Gün batımı fotoğrafları için en uygun dönemler güneş ışığının eğik geldiği bahar dönemleri olmakla birlikte yaz aylarında da nefis manzaralar yakalanabilir. Özellikle de yağmur sonraları gün batımlarında daha fazla kızıllık oluşur. Bulutlu bir günde ise gün batımı manzarası fotoğraflara çok güzel bir görünüm katar. Bu nedenle gün doğumu ve gün batımı manzarası çekmek isteyenler hava durumunu izleme yanında, gökyüzü hareketlerinden de yararlanmayı öğrenmelidirler. Örneğin, “Gün içerisinde bulutlar ve kuzey berrak bir gökyüzü varsa, o akşamki gün batımının dramatik bir gün batımı olma ihtimali çok yüksektir.
Buna kuzeyden esen kuvvetli bir rüzgâr eklendiğinde, neredeyse her saniye farklı bir bulut kümesinin gökyüzünü kapladığı hoş bir gün batımı gerçekleşir. Birçok amatör ya da profesyonel fotoğrafçı, bu tip gün batımlarının hayalini kurar. Ancak, bu tip etkili bir gün batımını yakalamak her zaman mümkün değildir. Özellikle bizim coğrafyamızda sanayileşmiş yörelerimizde hava kirliliği nedeniyle etkili bir gün batımı, ancak poyraz veya lodostan sonra oluşur.” (Özer Kanburoğlu, Dijital Fotoğrafta Yaratıcı Teknikler, s. 48-49)
Gün doğumu ve gün batımında yapılan manzara çekimlerinde; gökyüzü ve yeryüzü arasındaki ışık farkı yüksekse kademeli (ND grad) filtre kullanmak gerekir. Az ışıklı saatler olduğundan tripod kullanmak gerekecektir. Görkemli manzaralar çekilmek isteniyorsa 10-22 veya 17-55 mm gibi geniş açı objektif kullanılmalıdır.
Manzara fotoğrafları için gerekli olan alan derinliğini sağlayabilmek için diyafram öncelikli modda çekim yapılmalı ve f/ 11 – f/16 gibi bir değer kullanılmalıdır. Ayrıca pozlama dengesini sağlayabilmek ve patlamaları önlemek için, deneme çekimleri yapılarak “+” veya “–” poz telafileri ile estetik değerleri yüksek fotoğraflar elde edilebilir.
Gün doğumu ve gün batımı saatleri “siluet” manzaraları için de en uygun saatlerdir. Siluet, karşı ışıkla / arkadan aydınlanan bir varlığın veya nesnenin karanlıkta kalması ile oluşur. Dolayısıyla nesne üzerinde renk ve detay bulunmaz; sadece dış hatları belirgindir. Siluetler gün batımı veya gün doğumunun çarpıcı renklerinden yararlanmak ve bir varlığın veya nesnenin şeklini ana hatlarıyla vurgulamak için iyi bir yoldur.
Günün başka zamanlarında göze çarpmayan varlıklar veya nesneler, gün doğumu ve gün batımında güçlü, çarpıcı siluet görüntüleri oluşturabilirler. Çünkü bu saatlerde gün ışığı eğik geldiğinden gölgeler iyice koyulaşır ve belirginleşir. Siluet, dramatik fotoğraflar üreterek, izleyicinin dikkatini çekmek için etkili bir yöntemdir. Doğada dağlar, kayalar, ağaçlar, bitkiler, çalılar vb. belli başlı siluet konularıdır.
Siluet manzaralarında ters ışığın oluşturduğu gölgeler konuyu mükemmel bir şekilde ortaya çıkarırlar. Ayrıca sabah ve akşam saatlerinde gökyüzünde oluşan farklı renk tonları da fotoğrafın görselliğini zenginleştirir. Parçalı bulutlu bir günde daha dramatik gün doğumu ve gün batımı oluşur; ama parlak, bulutsuz bir gökyüzü de etkili olabilir. Siluetin ana hatlarını belirginleştirmek ve koyu gölgeler elde edebilmek için noktasal ölçüm sistemi kullanılmalı ve görüntünün açık bir yerinden ölçüm alınarak -renkleri güçlendirmek için- az pozlama yapılmalıdır. Diyafram öncelikli modda ortalama bir f değeri seçilmeli ve netleme elle yapılmalıdır.
Güneşin ışığının direkt olarak objektife girmeyeceği bir konumda olmak veya güneş ışıklarının iyice eğik geldiği saatlerde çekim yapmak daha iyi fotoğraflar elde etmek için denenmelidir. Siluet çekimlerinde konu olarak daha fazla dikkat çekebilecek, belirgin ve güçlü varlıklar /nesneler seçilmeli, kalabalık görüntü yerine birkaç ağaç veya dal tercih edilerek fotoğrafın daha sade ve etkileyici olması sağlanmalıdır.
Ay Işığında Fotoğraf Çekmek
Fotoğrafçılıkta temel unsurun ışık olduğunu her zaman söyleriz. Ama ışığın illa da bir ışık kaynağından çıkıyor olması gerekmez. Fotoğraf çekilecek sahnenin ışık alması veya o sahneye ışık yansıtılması yeterlidir. İşte ay da bir ışık kaynağı değildir; sadece güneşin ışığını yansıtan bir reflektör gibidir.
Ay ışığının şiddeti çok düşük ama renk ısısı çok yüksek, mavinin hâkim olduğu bir ışıktır. Bu yüzden ay ışığında çekilmiş fotoğraflar izleyiciye psikolojik olarak bazı vurguları anlatmaya yarar. Ay ışığı fotoğraflarının kendine has ilginç yönleri olabilir. Örneğin ışığın azlığından bazı yerler karanlık olacaktır, bazı yerler ise az ışıklı… Bunları fotoğrafçı kompozisyonu oluştururken ayarlayacaktır. Ve gecenin ilginç ışığı altındaki görüntüleri de izleyiciye ulaştıracaktır.
Ay ışığındaki çekimlerde, çekim süresi daha uzayacak veya diyafram daha fazla açılacaktır. Örneğin dolunayın olduğu bir gecede fotoğraf çekerken f değeri 4 gibi, süre ise 8-10 dakika olabilir. Ay ışığının daha az olduğu zamanlarda ise ISO 100 veya 200 iken poz süresi 10-12 dakika olabilir. Hatta bu süre bazen 15- 20 dakikaya çıkabilir. Böyle uzun süreli çekimlerde, mutlaka tribod ve uzaktan kumanda kullanmak gerektiğini aklınızdan hiç çıkarmayın.
Size kolaylık sağlıyor diye ISO yükseltmeyin; çünkü fotoğrafta kumlanmayı (noise) artırabilir ve/veya netliği azaltabilir. 30 saniyenin üzerinde pozlama yapılacaksa makinenin bulb modunu kullanmak gerekir. Ay ışı ile çekim yaparken manuel odaklama daha iyi sonuç verir.
Ay ışığında fotoğraf çekmek gün ışığında fotoğraf çekmekten daha zordur. Gece manzara çekimleri daha çok deneme yanılma ile öğrenilir. İlk denemelerde kötü olan çekimleriniz için üzülmeyin, onları öğrenme aracı olarak kullanın. Daha çok dolunay olan gecelerde fotoğraf çekmeye çıkın. Şehir ışıklarından uzaklarda olmanız size fayda sağlayacaktır. Her ne kadar dolunayda fotoğraf çekiyor olsak da ışık yeterli olmayabilir.
Gece çekimlerinde beyaz ayarının ayrı bir önemi vardır. Ayarı ışık sıcaklığına göre kelvin bazında yapabilirsiniz. Örneğin 4000, 3700, 3500 gibi ayarlarda soğuk mavi renk, 4500, 5000, 5300 gibi ayarlarda ise sarı tonlarında renk elde edilecektir. Ay ışığında manzara fotoğrafı çekerken aydınlatmanın yandan aydınlatma gibi olmasını sağlayın. Ayı karenize alacaksanız iki pozlama yapmanız gerekecektir; biri manzara için öbürü de ay için. Bunları son işlemde birleştirmek gerekir.
Yazı: Hasan Atabaş (hasanatabas99@hotmail.com)